نقد فیلم سینمایی گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی
شاید خلاصه فیلم گاو گاو را بدانید و گمان کنید خب که چه؟ مردک زده به سرش و گاو شده، حالا ملتی بیایند و بنشینند و چند ساعت دیوانگی او را تماشا کنند؟ اما اگر به فیلم سینمایی گاو از جنبه اساطیری توجه کنید، متوجه می‌شوید مشدی حسن بهترین کار ممکن را انجام داده است!
در این مقاله قرار است دربارۀ نقد فیلم گاو با شما صحبت کنیم. ما شک نداریم که شما نیز همچون بسیاری از مخاطبان به اهمیت اسطوره‌ای گاو در این فیلم توجه نکرده‌اید؛ از همین رو ما از زاویه تازه‌ای به نقد این فیلم پرداخته‌ایم تا برای شما روزنۀ تازه‌ای از شناخت اساطیر را گشوده باشیم.
خلاصه فیلم گاو
در روستایی کوچک مردی به نام مشدی حسن زندگی می‌کند. او صاحب تنها گاو روستا است. روزی گاو مشدی می‌میرد و هیچ کس علت آن را نمی‌داند. مردم تصمیم می‌گیرند برای جلوگیری از پس‌افتادن مشدی حسن از شنیدن خبر مرگ گاوش به او بگویند که گاو فرار کرده است.
مشدی حسن که فرار گاوش را باور نمی‌کند خودش را در قالب گاو می‌بیند و در نهایت مردم گمان می‌کنند او دیوانه شده است. تلاش‌ها بی‌فایده است و مردم مشدی حسن را برای درمان به شهر می‌برند. او در میانه راه فرار می‌کند اما از کوه به پایین می‌افتد و می‌میرد.
در ادامه با نقد فیلم ایرانی گاو همراه ما باشید
گاو؛ حیوانی اساطیری با نمادی از زندگی
یکی از مهم‌ترین مفاهیم در دنیای فیلم، اسطوره در سینما است. گاو از جمله حیواناتی است که در اساطیر همۀ ملت‌های جهان نقش مهمی دارد. در ایران باستان ماجرا خلقت از گاو ایروک‌داد آغاز می‌شود. پس از گاو، کیومرث به‌عنوان نخستین انسان آفریده شد، در این هنگام اهریمن به آفریده‌های اهورامزدا حمله می‌کند و با مرگ گاو از پیکرش غلات و از خونش رودها پدیدار شدند.
این ماجرا نشان می‌دهد که گاو همواره نشانی از زندگی را با خود به همراه دارد. تمام روستا فقط یک گاو وجود دارد و زنان هر روز منتظر می‌مانند تا از مشدی حسن پیاله‌ای شیر بگیرند. از سوی دیگر همه چشم‌به‌راه این هستند که گاوِ آبستن زایمان کند. بعد از مرگ گاو نیز همۀ مردم برایش سوگواری می‌کنند.
نقد فیلم گاو؛ مرگ گاو یعنی پایان زندگی
پس از مرگ گاو در فیلم مهرجویی، مشدی حسن اطمینان دارد که گاوش فرار نکرده است و درست در همین لحظه او چاره‌ای جز این ندارد که بپذیرد گاوش مرده است. حالا اسطوره خودش را نشان می‌دهد! مرگ گاو باعث مرگ شخصیت مشدی حسن می‌شود. در حقیقت او خودش را فدای این می‌کند که مردم متوجه شوند با مرگ گاو، زندگی نیز از بین خواهد رفت.
مردم پیش از آمدن مشدی حسن، در حال برگزاری مراسم سوگواری برای گاو هستند. آن‌ها سیاه بر تن کرده‌اند و در حال سوگواری برای از دست دادن گاو هستند؛ در حالی که ما به‌ندرت به این امر برمی‌خوریم که مردم برای حیوانی مراسم سوگواری بگیرند.
روشن است که این حیوان به‌اندازۀ اهالی روستا ارزشمند بوده است. آن‌ها برای هیچ‌یک از حیوان‌های دیگر چنین مراسمی را نمی‌‌گیرند. برای مثال، مردم روستای همسایه (بلوری‌ها) سه گوسفند از ده را دزدیدند اما هیچ‌کس برای آن گوسفندها جز صاحبشان سوگواری نکرد!
ماه که بالا بیاید گاو هم تشنه می‌شود
یکی‌دیگر از نشانه‌های اساطیری مهمی که در نقد فیلم گاو مهرجویی می‌توان به آن اشاره کرد، نماد ماه است. در نقد فیلم ایرانی گاو می‌بینید از اساطیر بین‌النهرین تا اسطوره‌شناسی ایران باستان همواره نماد ماه و گاو مکمل یکدیگر هستند و ماه نمادی برای زندگی است.
در روایت‌های اساطیری نقل کرده‌اند که پس از مرگ گاو ایروک‌داد، تخمه گاو ایروک‌داد به دل ماه برده شد تا دور از دست اهریمن و دیوان در امان باشد. پس از پایان حمله اهریمن، تخمه گاو دوباره به زمین بازگردانده می‌شود تا زندگی بار دیگر جریان بگیرد.
در فیلم گاو داریوش مهرجویی مشدی حسن پس شنیدن خبر فرار گاوش در خود فرو رفته و بر پشت بام می‌نشیند تا بالا آمدن ماه را ببیند. او در جوابِ اهالی روستا که می‌گفتند «اگر اینجا بمونی و گاوت تشنه بشه چی؟» پاسخ داد: «گاو من هر زمان که ماه بالا بیاد تشنه می‌شه.» درست پس از این اتفاق است که ما دیگر بالا آمدن ماه را نمی‌بینیم و مشدی حسن به گاو تبدیل می‌شود تا نه‌تنها در باور خودش بلکه برای اهالی روستا حافظ زندگی باشد.
با این اوصاف اگر فیلم سینمایی گاو را در دستۀ فیلم‌های اساطیری قرار دهیم، می‌توانیم بگوییم که ماه ارتباط مستقیم با حضور گاو دارد و گاو نشانه‌ای روشن از پایدار بودنِ زندگی است.
مشدی‌اسلام یا کهن‌الگوی پیر خردمند
در سراسر فیلم سینمایی گاو هر اتفاقی که می‌افتد همه با بی‌چارگی سمت مشدی اسلام می‌روند تا از او یاری بگیرند؛ حتی کدخدا نیز از او مشورت می‌جوید. در نقد فیلم گاو باید به شما بگوییم به چنین فرد گره‌گشایی که مشکلات را حل می‌کند پیر خرد یا پیر خردمند می‌گویند که بر همه‌چیز آگاه است.
در نهایت مشدی اسلام باور کرد که مشدی حسن تبدیل به گاو شده است. هنگامی که مشدی حسن را با بند بسته بودند و به‌سمت شهر می‌بردند، او مشدی حسن را کتک زد و گفت: «راه برو حیوون!»
اگرچه تماشای این تصویر تلنگری محکم به مخاطب است، اما به ما می‌فهماند که مشدی اسلام نیز آگاه شده است و نمی‌خواهد باور کند که گاو مرده و زندگی مشدی حسن نیز تمام شده است. او مشدی حسن را به‌عنوان نجات‌دهنده می‌بیند.
پیرزن جادوگر و افسانه‌ها
در فیلم سینمایی گاو یکی از شخصیت‌هایی که در داستان گاو مش حسن پررنگ دیده می‌شود، پیرزنی نحیف و لاغر اندام است که مدام ذکر می‌خواند. او پس از مرگ گاو پیاله‌ای آب می‌آورد، بر زن مشدی حسن می‌پاشد و می‌گوید: «آفت آمده، بلا نازل شده است؛ خدا رحم کند!» تا با این کار شومی اتفاق را دفع کند.
پیرزن از زیرمینی سرد و نمناک عَلَمی را از میان بیرق‌های پوسیده بیرون می‌آورد. ما می‌بینیم مردم در این مدت آیین و اعتقادات دینی خود را ترک کردند، اما با این اتفاق عجیب دوباره سوی اعتقادات می‌روند!
ما نماد دستی را می‌بینیم که بر بیرق‌هاست و از اساطیر بین‌النهرین و هند به فنیقی، ایران و پس از آن یهودیت، مسیحیت و اسلام رسیده است. نماد دست مفهوم پذیرش و تسلیم را دارد. خمسه یا دستِ رو به آسمان نمادی از پنج عنصر هستی و تسلیم است که بدی را دور می‌کند و بازگردانندۀ آرامش است.
نقد بهترین فیلم‌های اسطوره‌ای در سایت اهل سینما
در این مقاله دربارۀ نمادهای اساطیری در نقد فیلم گاو صحبت کردیم. غلامحسین ساعدی و داریوش مهرجویی با شناخت کامل اساطیر، اعتقادات، باور و تفکرات مردم به ساده‌ترین شکل‌ممکن از نشانه‌های فرهنگی استفاده کردند تا به ما گوشزد کنند در حقیقت هریک از ما می‌توانیم نمادی از یک گاو اسطوره‌ای در زندگی باشیم.
اگر به‌دنبال مرجعی برای نقد فیلم‌های اساطیری می‌گردید، سایت اهل سینما بهترین انتخاب است. نویسندگان سایت اهل سینما در تلاش هستند تا با دانش و تخصص در زمینه‌های مختلف علمی و سینمایی به نقد فیلم‌های مهم سینمای جهان بپردازند. برای نوشتن هریک از نقدهای اسطوره‌ای فیلم‌ها و سریال‌ها در این سایت منابع بسیاری را مطالعه و بررسی می‌کنند تا بهترین و کامل‌ترین اطلاعات در زمینه‌های مختلف را برای مخاطبان فراهم کنند. پیشنهاد می‌کنیم سری به سایت اهل سینما به آدرس www.fromcinema.com بزنید و نقدهای جذاب نویسندگان را بخوانید.
